ΠΑΣΧΑΛΙΟΣ ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

 

Πασχάλιος Ποιμαντορική Εγκύκλιος 2023

Ἀρ. Ἐγκυκλίου: 69
Ἀρ. Πρωτ.: 813
Ἀρ. Διεκπ.: 328

ΠΑΣΧΑΛΙΟΣ ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ
ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

Πρός
Τόν Ἱερόν Κλῆρον
καί τόν εὐσεβῆ λαόν
τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως.

Θέμα: «Πασχάλιος Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος»

«Κατῆλθες ἐν τοῖς κατωτάτοις τῆς γῆς καί συνέτριψας μοχλούς αἰωνίους,
κατόχους πεπεδημένων, Χριστέ· καί τριήμερος,... ἐξανέστης τοῦ τάφου».

Χριστιανοί μου

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!

Μετά τήν κατανυκτική περίοδο τοῦ Τριωδίου καί μέσα στήν εὐφρόσυνη περίοδο τῆς ἑλληνικῆς ἀνοίξεως ὁ ζυμωμένος μέ τό σταυροαναστάσιμο ἦθος τοῦ Γένους μας πιστός προσέρχεται στούς ἁγιασμένους ἀπό τήν Θεία Χάρη Ἱερούς Ναούς μας γιά νά γιορτάσει τήν «ἑορτῶν ἑορτήν καί πανήγυριν πανηγύρεων», τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, τό Πάσχα τῶν Ἑλλήνων.

Ὅμως, πέραν ἀπ’ αὐτόν τόν ἐξωτερικό ἑορτασμό, ἡ ψυχή τοῦ κάθε Χριστιανοῦ ζητεῖ τό βαθύτερο πνευματικό νόημα τῆς Ἀναστάσεως, τήν ὁδό πρός τήν σωτηρία του. Γιά νά ἐπιτευχθεῖ αὐτός ὁ σκοπός, μετά τήν πτώση τῶν πρωτοπλάστων καί τήν ἀπομάκρυνση ἀπό τόν Δημιουργό, χρειάσθηκε ὁ Θεός νά γίνει ἄνθρωπος «ἵνα διά τοῦ θανάτου καταργήσῃ τόν τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου». Τό ἔκανε γιά νά σώσει τόν ἄνθρωπο, νά σώσει «ζῶντας καί νεκρούς». Ἕνα τροπάριο τῶν Ἐγκωμίων λέγει: «Ἐπί γῆς κατῆλθες, ἵνα σώσῃς Ἀδάμ, καί ἐν γῇ μή εὑρηκώς τοῦτον Δέσποτα, μέχρις ᾅδου κατελήλυθας ζητῶν».

«Ὁ ἐν ὑψίστοις οἰκῶν κατῆλθεν μέχρις ᾍδου ταμείων» γιά νά σώσει τόν Ἀδάμ παγγενῆ ἀπό τόν θάνατο. Ὁ μεγάλος διδάσκαλος τῆς καθόδου τοῦ Χριστοῦ στόν Ἅδη εἶναι ὁ ἀπόστολος Πέτρος, ὁ ὁποῖος τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς διεκήρυξε: «Ὁ Θεός (τόν Χριστόν) ἀνέστησε λύσας τάς ὠδῖνας τοῦ θανάτου, καθότι οὐκ ἦν δυνατόν κρατεῖσθαι αὐτόν (τόν Χριστόν) ὑπ’ αὐτοῦ (τοῦ θανάτου)».

Ἡ νίκη τοῦ Χριστοῦ κατά τοῦ θανάτου καί τοῦ Ἅδη, ἡ λύτρωση τοῦ Ἀδάμ καί τῶν ψυχῶν, πού κρατοῦσε στήν ἐξουσία του ὁ Ἅδης, εἶναι τό οὐσιαστικό νόημα τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναστάσεως.

Πιστή στά δόγματα τῆς Ἐκκλησίας, στή διδασκαλία Της, στή λατρεία Της, καί ἡ βυζαντινή ἁγιογραφία ἀπεικονίζει τήν Ἀνάσταση μέ τήν «εἰς ᾍδου κάθοδον τοῦ Κυρίου», γιατί μέ αὐτήν πραγματοποιήθηκε ἡ ἀνάσταση τῶν ψυχῶν, μέ αὐτήν, «ὁ ᾍδης ᾐχμαλώτισται, ὁ Ἀδάμ ἀνακέκληται, ἡ κατάρα νενέκρωται, ἡ Εὔα ἠλευθέρωται, ὁ θάνατος τεθανάτωται καί ἡμεῖς ἐζωοποιήθημεν».

Στήν ἁγιογραφία αὐτή παρουσιάζονται τά ταμεῖα, τά ἔγκατα τοῦ Ἅδη, ὅπου συντελεῖται ἡ σωτηρία τοῦ Ἀδάμ καί ἡ συντριβή τοῦ θανάτου. Ὁ Ἅδης παρουσιάζεται σάν σπήλαιο σκοτεινό. Στό κέντρο τοῦ Ἅδη στέκεται μέ ὅλη τήν δόξα Του ὁ Χριστός. Τό πρόσωπό Του αὐστηρό ἀλλά φιλάνθρωπο, μέ φωτεινά καί «ἀπαστράπτοντα» ἐνδύματα. Ὁλόκληρος ὁ Χριστός περιβάλλεται μέ φωτεινό κύκλο ἤ ὠοειδῆ δόξα, πού σχηματίζεται ἀπό ἀκτῖνες καί συμβολίζει τήν θεότητά Του, τό ἄκτιστο φῶς τῆς χάριτος, τή φωτεινή διάσταση τῆς παρουσίας «τοῦ Κυρίου τῆς Δόξης». Ὁ Χριστός βρίσκεται στόν Ἅδη, ὄχι ὅμως δεσμώτης καί αἰχμάλωτος, ἀλλά Νικητής καί Σκυλευτής τοῦ Ἅδη: «Σήμερον ὁ ᾍδης στένων βοᾷ. Συνέφερέ μοι, εἰ τόν ἐκ Μαρίας γεννηθέντα, μή ὑπεδεξάμην· ἐλθών γάρ ἐπ’ ἐμέ τό κράτος μου ἔλυσε· πύλας χαλκᾶς συνέτριψε· ψυχάς ἅς κατεῖχον τό πρίν, Θεός ὤν ἀνέστησε...».

Ὁ Χριστός ὁ ζωοδότης στόν Ἅδη. Ὅπου τό φῶς, ἐκεῖ διαλύεται τό σκότος, ὅπου ἡ ζωή, ἐκεῖ καταργεῖται ὁ θάνατος. Τό σκοτάδι τοῦ Ἅδη γεμίζει ἀπό τό φῶς τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι τό ἀνέσπερο φῶς τῆς Ἀναστάσεως. «Νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανός τε καί γῆ καί τά καταχθόνια». Τά ἄχραντα πόδια τοῦ Χριστοῦ πατοῦν μέ δύναμη πάνω σέ δύο θυρόφυλλα, πεσμένα χάμω, τό ἕνα ἐπάνω στό ἄλλο, σέ σημεῖο σταυροῦ. Εἶναι οἱ πύλες τοῦ Ἅδη, πού ἔσπασε ὁ Χριστός. Γύρω ἀπ’ αὐτές σκορπισμένα κλειδιά, σύρτες, μοχλοί. «Πύλας χαλκᾶς συνέτριψας καί μοχλούς συνθλάσας, Χριστέ ὁ Θεός, τό γένος τῶν ἀνθρώπων πεπτωκός ἀνέστησας».

Ὁ Χριστός ἀπεικονίζεται νά κρατεῖ στό ἀριστερό του χέρι ἕνα εἱλητάριο, πού συμβολίζει τό κήρυγμά Του γιά τήν Ἀνάστασή Του στίς φυλακισμένες ψυχές τοῦ Ἅδη ἤ ἀντί γιά εἱλητάριο τό σύμβολο τῆς νίκης κατά τοῦ θανάτου, τόν Σταυρό: «Ἰδού γάρ ἦλθε διά τοῦ Σταυροῦ χαρά ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ...Σταυρόν γάρ ὑπομείνας δι’ ἡμᾶς θανάτῳ θάνατον ὤλεσεν». Μέ τό ἄλλο χέρι ἀνασταίνει τόν Ἀδάμ ἀπό τόν τάφο, ἐνῶ ἡ Εὔα ἀνασταίνεται μέ τά χέρια ψηλά σέ στάση προσευχῆς. Ἔτσι παριστάνεται ἡ λύτρωση τοῦ Ἀδάμ καί ὅλων τῶν ψυχῶν, πού περίμεναν αἰῶνες τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ στόν Ἅδη κατά τούς λόγους τοῦ Δαβίδ: «Ὁ Θεός λυτρώσεται τήν ψυχήν μου ἐκ χειρός ᾍδου, ὅταν λαμβάνῃ με», «Ἐκ βαθέων ἐκέκραξά σοι Κύριε, Κύριε εἰσάκουσον τῆς φωνῆς μου», «Ἐπίφανον τό πρόσωπόν σου καί σωθησόμεθα», «Ὁ καθήμενος ἐπί τῶν Χερουβείμ, ἐμφάνηθι», «Ἐξέγειρον τήν δυναστείαν σου καί ἐλθέ εἰς τό σῶσαι ἡμᾶς», «Ρῦσαι τήν ψυχήν μου ἐξ ᾍδου κατωτάτου», «Κυρίε ἀνάγαγε ἐξ ᾍδου τήν ψυχήν καί οὐκ ἐγκαταλείψεις τήν ψυχήν μου εἰς ᾍδην».

Ἀπό αὐτά κατανοοῦμε γιατί στήν εἰκόνα στέκονται ὅλοι οἱ δίκαιοι τῶν αἰώνων μέ ἐπικεφαλῆς τό δίκαιο Ἄβελ. Τόν πρῶτο δηλαδή ἄνθρωπο, πού πέθανε, τόν πρῶτο δίκαιο, τόν ποιμένα καί τόν τύπο τῆς ἄδικης σφαγῆς τοῦ ἀρχιποιμένος Χριστοῦ. Ἐκεῖ εὑρίσκεται καί ὁ Νῶε, ὁ τύπος Χριστοῦ, τοῦ Κτίστη τῆς μεγάλης Κιβωτοῦ, τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτή ἡ Ἐκκλησία σώζει μέ τήν περιστερά, τό Ἅγ. Πνεῦμα, ὅλα τά θηριώδη ἔθνη ἀπό τόν κατακλυσμό τῆς ἀσεβείας. Ἐκεῖ ὁ Ἀβραάμ, ὁ θύτης καί προπάτορας τοῦ Χριστοῦ μας, πού προσέφερε τήν πανανθρώπινη θυσία, θανατώνοντας τόν θάνατο μέ δίκοπο ξίφος. Ἐκεῖ δεμένος ὁ Ἰσαάκ, ὅπως εἶχε δεθεῖ ἀπό τόν Ἀβραάμ στόν ἐπάνω κόσμο, τύπος τοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖ ἀλυσοδεμένος ὁ Ἰωσήφ, πού εἶχε φυλακισθεῖ στήν Αἴγυπτο, τύπος τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι συνάμα δεσμώτης καί Δεσπότης. Ἐκεῖ στό σκοτάδι τοῦ Ἅδη ὁ Μωϋσῆς, πού ὅταν ἦταν βρέφος εἶχε κλεισθεῖ σέ ἕνα σκοτεινό καλάθι ἀπό πάπυρο. Ἐκεῖ στόν λάκκο τοῦ Ἅδη ὁ Δανιήλ, πού τόν εἶχαν ρίξει στό λάκκο τῶν λεόντων. Ἐκεῖ στό λάκκο τοῦ Ἅδη καί τή φθορά τοῦ θανάτου καί ὁ Ἱερερεμίας σάν νά εἶναι σέ λάκκο βορβόρου. Ἐκεῖ στόν παμφάγο Ἅδη ὁ Ἰωνᾶς, τύπος τοῦ αἰωνίου Χριστοῦ. Ἐκεῖ ὁ θεοπάτωρ Δαβίδ, ἀπ’ τόν ὁποῖο κατάγεται ὁ Χριστός «κατά σάρκα». (πρβ. Ἐπιφανίου Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου, Ὁμιλία εἰς τήν θεόσωμον ταφήν τοῦ Κυρίου καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ). Ἐκεῖ εὑρίσκεται καί ὁ Ἰωάννης, ὁ Πρόδρομος, ὁ μεγαλύτερος ἀπό ὅλους τούς προφῆτες. Ὅπως εὑρισκόμενος μέσα στήν σκοτεινή κοιλία τῆς Ἐλισσάβετ ἐκήρυξε τόν Χριστό, «ἐσκίρτησε τό βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ αὐτῆς», ἔτσι καί μέσα στήν σκοτεινή κοιλία τοῦ Ἅδη εἰκονίζεται νά δείχνει μέ τό δάκτυλό του τόν Χριστό: «χαίρων εὐηγγελίσω καί τοῖς ἑν ᾍδη Θεόν φανερωθέντα ἐν σαρκί». Ὅλοι αὐτοί, κατά τόν ἱερό Χρυσόστομο, τόν προϋπάντησαν «χαίροντες καί ἀγαλλόμενοι, ὑμνοῦντες καί εὐλογοῦντες».

Χριστιανοί μου,

Μέ τό νά ἐλευθερώσει ὁ Χριστός τόν Ἀδάμ καί μαζί «τό γένος τῶν βροτῶν» ἀπό τήν δουλεία τοῦ ἐχθροῦ ἔθεσε τά θεμέλια μιᾶς νέας ζωῆς γιά ὅσους δέχονται τόν Χριστό καί ντύνονται τήν ἀφθαρσία. Αὐτή τήν μεγάλη ἀλήθεια εἰκονίζει ἡ βυζαντινή εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως, τήν πνευματική Ἀνάσταση, τήν Ἀνάσταση τῆς ψυχῆς, «τήν πρώτη Ἀνάσταση». Αὐτή προπορεύεται τῆς Ἀναστάσεως τῆς σάρκας, τῆς δευτέρας Ἀναστάσεως, πού ἀπαρχή ἔχει τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ.

Ἡ βυζαντινή εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως εἶναι, κατά τόν Φώτη Κόντογλου, «ἡ γνησία εἰκών τῆς Ἀναστάσεως...ἐκφράζει δέ...ὅσα ἱερά καί συμβολικά νοήματα, ἐκφράζει ἰδίᾳ τό πασίγνωστον καί ὑπό πάντων ψαλλόμενον ἀπό παίδων ἕως γερόντων τροπάριον “Χριστός ἀνέστη ἐκ νεκρῶν θανάτῳ θάνατον πατήσας καί τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι ζωήν χαρισάμενος”».

ΑΓΙΟΝ ΠΑΣΧΑ 2023

Μέ πατρικές εὐχές
Ὁ Μητροπολίτης
+ Ὁ Χίου, Ψαρῶν καί Οἰνουσσῶν Μᾶρκος